کاربرد روش‌های غیرتهاجمی در درمان اختلالات روانپزشکی
مروری بر تکنولوژی‌های TMS و tDCS
منا سمیعی سنجانی-کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
برگرفته از شماره ۲۶ ماهنامه روانبنه
TMS یا تحریک مغناطیسی مغز
TMS ازجمله تکنولوژی‌های تحریک مغزی است و بدین‌صورت عمل می‌کند که میدان مغناطیسی متغیری را تولید می‌کند که این میدان باعث ایجاد جریان الکتریکی در ناحیه‌ای از مغز می‌شود که درصدد افزایش یا کاهش فعالیت نورونی آن هستیم. این تکنولوژی هم در درمان و هم برای تشخیص کاربرد دارد. استفاده‌ی تشخیصی از TMS به این صورت است که جریانی را در قسمتی از سیستم عصبی مرکزی که مسئول به حرکت درآوردن ماهیچه‌های حرکتی است، ایجاد می‌کند. سپس بر اساس میزان تناسب حرکت در ماهیچه، با جریان القاشده در مغز، مقدار آسیب مغزی مشخص می‌شود.
کاربرد درمانی TMS در حوزه‌ی سلامت روان، عمدتاً بر اختلال افسردگی اساسی متمرکز است. گرچه تحقیقات نشان داده‌اند که تأثیر درمانی این شیوه، افسردگی‌هایی که با فاز مانیک و یا علائم سایکوتیک همراه‌اند را شامل نمی‌شود. طول دوره‌ی درمان اختلال افسردگی اساسی با این شیوه، ۴ الی ۶ هفته است که از ۲۰ تا ۳۰ جلسه‌ی نیم‌ساعته تشکیل می‌شود.
عوارض جانبی TMS محدود و نا شایع هستند. ازجمله‌ی این عوارض می‌توان به هیپومانیا، تغییرات شناختی و از دست رفتن شنوایی اشاره کرد.
tDCS یا تحریک مغز با جریان الکتریکی مستقیم
tDCS همانند TMS یکی از تکنولوژی‌های تحریک مغزی است که طی آن به‌واسطه‌ی الکترودهایی که روی سر فرد قرار می‌گیرند، به ناحیه‌ی مشخصی از مغز جریان الکتریکی ضعیف و مستقیمی وارد می‌شود. این تکنولوژی در ابتدا برای کمک به بیماران با آسیب مغزی و بیماران مبتلابه اختلالات روانپزشکی مانند اختلال افسردگی اساسی، ایجاد شد. برخی از تحقیقات حاکی از تأثیر tDCS در بهبود عملکردهای شناختی، مانند توجه و حافظه نیز هستند. بر همین اساس از این شیوه در درمان اختلال کمبود توجه- بیش فعالی (ADHD)، اختلال یادگیری (LD) و بیماری آلزایمر استفاده می‌شود.
tDCS نیز همچون TMS عوارض جانبی محدودی دارد که شامل سوزش پوستی، حالت تهوع، سردرد و سرگیجه می‌شوند.
مقایسه‌ی TMS و tDCS
در حال حاضر TMS رایج‌ترین شیوه‌ی تحریک مغزی است. هرچند که در سال‌های اخیر tDCS به‌طور فزاینده‌ای موردتوجه متخصصان قرارگرفته است. هردوی این روش‌ها امکان افزایش و یا کاهش فعالیت نورونی بخش‌های از مغز را فراهم می‌کنند.
همچنین این روش‌ها بدون درد بوده و قابلیت به‌کارگیری برای انسان را دارند. از نظر هزینه و سهولت استفاده، TMS نسبت به tDCS گران‌تر است و به دلیل شکل و اندازه‌ی دستگاه، لازم است تا برای کار با آن، فرد به‌خوبی آموزش‌دیده باشد؛ ولی استفاده از tDCS نسبتاً راحت‌تر است و به‌صورت کلاهی است که بر روی سر فرد قرار داده می‌شود.
TMS باعث شلیک پتانسیل عمل نورون‌ها می‌شود و به‌این‌ترتیب تأثیر قوی‌تری دارد؛ اما ازآنجایی‌که tDCS تنها باعث افزایش خودانگیخته‌ی شلیک سلول‌ها می‌شود، قدرت TMS را ندارد. یکی از مزیت‌های tDCS نسبت به TMS همین است که به دلیل تأثیر ضعیف‌تر، احتمال اینکه فردی که آن را دریافت می‌کند دچار تشنج شود، بسیار کوچک‌تر از TMS است.
در سال های اخیر مراکز آموزشی و درمانی بسیاری این دو تکنولوژی را به کار گرفته اند. در این میان مرکز مشاوره و خدمات روانشناسی احیا یکی از معتبرترین مراکز در ایران است که از تکنولوژی tDCS در درمان اختلالات روانپزشکی استفاده می کند. همکاری با دپارتمان های بین المللی در این زمینه باعث شده است که کیفیت ارائه tDCS در کلینیک احیا نیز ارتقاء یابد. همچنین تعامل با دانشمندان دیگر این حوزه سبب گشته که مرکز احیا از نظر فعالیت های آموزشی و پژوهشی در این حوزه در ایران سرآمد باشد.
استقبال متخصصان و درمانجویان از تکنولوژی های به روز در زمینه ی درمان اختلالات روان شناختی در ایران، به خودی خود رویدادی پسندیده است که می تواند سرمایه گذاری های بیشتر در این حوزه را به دنبال داشته باشد و مترتب بر آن راه را برای پیشرفت های بیشتر در این مسیر هموار کند.