کودکانی بدون دلبستگی والد-فرزندی
برای درمان مشکلات دلبستگی در کودکان چه باید کرد؟
مژگان عطار-کارشناس ارشد روانشناسی عمومی
برگرفته از شماره ۲۶ ماهنامه رو روان بنه
تراپلی(theraplay) یک روش درمانی رابطه محور بوده که فعالانه، جسمی، شاد و همراه با بازی است. مبنای تئوری این روش، نظریه دلبستگی است و هدف این درمان بنا کردن و یا بهبود رابطه سالم بین والدین و فرزندان است. این روش درمان باعث می‌شود والدین نسبت به نیازهای فرزندشان بیشتر توجه کنند و منعطف‌تر باشند. این روش درمانی از کودکی (حتی زیر سه سال) تا نوجوانی قابل استفاده بوده و کارآمد است.
این روش به نوعی، بازی‌درمانی ساختارمند است که هدف آن دستیابی به دلبستگی ایمن و سالم، اعتمادبه‌نفس و اعتماد به دیگران است.
کودکانی که برای این درمان ارجاع داده می‌شوند طیف وسیعی از مشکلات را دارند که شامل: رفتارهای افسردگی، رفتارهای پرخاشگرانه، فوبیا، مشکلات اجتماع‌پذیری و دوست‌یابی و مشکلات خلق‌وخو است. علاوه بر این به کودکانی که به دلیل اختلالات یادگیری، وقفه‌های رشدی و اختلالات رشد دچار مشکل هستند نیز کمک می‌کند. همچنین چون تمرکز تراپلی روی دلبستگی و ارتباط والد-فرزندی است، سالیان سال است که این درمان روی فرزندخوانده‌ها بسیار موفقیت‌آمیز عمل کرده است.
جلسات تراپلی بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول می‌کشد. این جلسات می‌توانند فردی و یا گروهی باشند. روش‌هایی که در درمان به کار گرفته می‌شوند به پیشینه کودک بستگی زیادی دارد. با این شیوه، الگوهای روابط خانوادگی تغییر می‌کنند و درمانگران و حتی اولیای مدارس از کم شدن نشانه‌ها و کاهش مشکلات رفتاری کودک گزارش می‌دهند. این درمان روی کودکان مبتلابه تأخیر رشدی، اختلالات فراگیر رشد و اتیسم نیز کاربرد دارد، البته که طول درمان بیشتری نسبت به دیگر اختلالات نیز دارد.
در درمان تراپلی باید به چهار زیرشاخه اصلی توجه کرد و طرح درمان و میزان فعالیت‌هایی که باید با کودک انجام شود را طبق آن‌ها برنامه‌ریزی کرد. این چهار شاخه عبارت‌اند از:
ساختار: درمانگر، فعالیت‌ها را انتخاب و برنامه‌ریزی می‌کند و در عین حال نسبت به نیازهای کودک هشیار می‌ماند. این فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کند تا بیشتر بتواند خود و رفتارهایش را کنترل و برنامه‌ریزی کند.
چالش: به کودک کمک می‌کند خودش را به چالش کشیده و موفقیت را مشاهده و درک کند. این فعالیت‌ها همکارانه هستند و رقابت مدار نمی‌باشند.
تعامل و درگیری دوطرفه: این فعالیت‌ها محرک‌های خوشایندی را برای کودک فراهم می‌کنند و دیدگاه جدیدی به زندگی به او می‌دهند. کودک یاد می‌گیرد هر اتفاق ناگهانی‌ای لزوماً بد نیست و می‌تواند تجربه شاد و لذت بخشی باشد. تعامل برای همه بچه‌ها ضروری است اما در برخی اختلالات، مثل کودکان گوشه‌گیر که از اضطراب دوری می‌کنند یا آن‌هایی که ساختار خشکی در ذهنشان دارند بسیار کمک‌کننده‌تر است. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است این مراحل را آزاردهنده بدانند که در این صورت باید آهسته‌آهسته به کودک نزدیک شد.
تربیت و نوازش فیزیکی: فعالیت‌های نزدیکی فیزیکی باعث می‌شود کودک احساس امنیت کند، به این نتیجه برسد که دنیا امن است و می‌توان موقعیت‌ها را پیش‌بینی کرد. عموماً بچه‌های پرخاشگر یا بیش‌فعال از این فعالیت‌ها لذت می‌برند.
درمان تراپلی شامل استفاده‌ی به‌اندازه و متناسب از هریک از این ۴ زیرشاخه، در یک جلسه درمانی نیم‌ساعته، می‌شود. این فعالیت‌ها باید به‌گونه‌ای طرح‌ریزی شوند که بعدی که کودک و والدین در آن ضعیف‌ترند، تقویت شود.
برای شناخت جنبه‌های مختلف رابطه والد-فرزندی، باید از متد تعاملی مارسچاک(Marschak) استفاده کرد و پس از آن درمان را طرح‌ریزی کرد.
به‌طور کل تراپلی برای حل طیف وسیعی از مشکلات و روی گروه‌های سنی متعددی انجام می‌گیرد و اثربخشی آن مورد تأیید سازمان‌های روان‌شناختی بزرگ دنیا می‌باشد.