رویکرد پیاژه ای در بازی درمانی شناختی رفتاری

نظریات پیاژه بسیاری از عقاید و تفکرات ما را درباره ی رشد کودکان شکل داده است ( برای مثال پیاژه ۱۹۲۶ _ ۱۹۳۰ _ ۱۹۲۸ مروری بر نظریه پیاژه در کتاب های فلاول ۱۹۶۳ و دس ورث ۱۹۸۹ وجود دارد) در نظریه پیاژه رشد شناختی می تواند به چهار مرحله یا دوره ی زمانی گسترده تقسیم شود که در آن تغییرات شناختی به روش تراکمی رخ می دهند. آن چه کودک در هر مرحله می آموزد به عنوان زیربنای مرحله ی بعدی رشد محسوب می شود. پیاژه کودکان پیش دبستانی را در مرحله ی تفکر پیش عملیاتی در نظر گرفته بود ( سن ۲ تا ۷ سالگی ) مشخصه ی این دوره رشد سریع زبان و مفاهیم است اما تفکر کودک هنوز همانند تفکر بزرگسالی نیست. با این تعریف پیاژه این مرحله را با مرحله ی قیل یعنی هوش حسی حرکتی مقایسه کرده است که در آن مشخصا کودک از تولد تا ۲ سالگی محیط را از طریق حس و حرکت کاوش می کند. مرحله ی پیش عملیاتی نیز با مرحله ی بعدی یعنی مرحله ی غینی (۷ تا ۱۱ سالگی) مقایسه شده است که در آن کودک قادر است وظایف خاصی را (از دید عینی نه انتزاعی ) انجام دهد.

خردسالان در مرحله ی پیش عملیاتی اغلب با کودکان بزرگ تر و بزرگسالان مقایسه می شوند. در این مرحله آن ها دارای تفکر (غیر منطقی) و خودمیان بینی هستند. کودکان در مرحله ی پیش عملیاتی پیشرفت هایی را نسبت به مرحله  قبل یعنی حسی حرکتی (۰ تا ۲ سالگی) نشان می دهند تفکر نمادین و نمادسازی در این مرحله ظاهر می شوند و زبان نقش حیاتی در توانایی کودک برای تفاوت قائل شدن بین اشیا و عناوین آنها خود می گیرد. پیشرفت های زیادی در توانایی کودک برای نمایش اشیا به صورت نمادین در غیاب شان و نیز توانایی استدلال به صورت نمادین و نه حرکتی مشاهده می شود. برخی نظریه پردازان ( مثل جلمن و بیلارجئون ۱۹۸۳) پیشنهاد کرده اند به جای اینکه بر کارهایی که کودکان نمی توانند در این مرحله انجام دهند تمرکز کنیم و به این ترتیب توانایی کودکان را ناچیز بشماریم می توان بر توانمندی های آنان تاکید کرد.

با این وجود محدودیت های قابل توجهی در تفکر کودکان پیش عملیاتی وجود دارد و تصور می شود بسیاری از آن ها با توانایی کودک برای استفاده از درمان های روان کاوی که بیشتر بر مهارت های کلامی تمرکز دارند تداخل دارند. کودکان پیش عملیاتی نمی توانند به صورت منطقی یا قیاسی استدلال کنند و قضاوت های آنان به شدت تحت تاثیر ادراک شان می باشد مثلا کودکی که در مرحله ی پیش عملیاتی قرار دارد وقایعی که از نظر زمانی با هم اتفاق می افتد را بدون وجود هیچ رابطه ای علی و معلولی با هم مرتبط می داند.

مثالی از وقایع روزمره ی زندگی یک کودک پیش دبستانی می تواند برای روشن کردن نحوه تفکر کودک مورد استفاده قرار گیرد. برای یک خانواده که ذو فرزند کوچک داشتند مهمانانی از شهری دیگر آمده بودند. برای این که مهمان ها بتوانند شب به راحتی بخوابند آنها بعضی از تخت خواب ها را به کناری هل دادند و از دختر ۷ ساله اش خواستند که در اتاق نشیمن روی کاناپه بخوابد تا عمه اش بتواند چند روزی روی تخت او بخوابد. اگر چه به نظر می آمد که کودک از این فرصت غیر معمول برای خوابیدن در اتاق نشیمن خوشحال بود اما برادر ۵ ساله اش ظاهرا از تغییرات پیش آمده سردرگم شده بود. بعد از این که مهمانان منزل آن ها را ترک کردند کودک ۵ ساله از والدینش پرسید ( چه اتفاقی برای خواهرم افتاده است؟) والدین او از شنیدن این حرف بسیار متحیر شدند اما پس از مدتی دریافتند که خروج موقتی دختر کوچک از اتاقش و خوابیدن او روی کاناپه برای برادرش این تصور را ایجاذ کرده بود که اتفاقی برای خواهرش افتاده است.

خودمیان بینی کودکان پیش دبستانی باعث ایجاد مشکل می شود چون در نظر گرفتن موضوع از چشم اندازی دیگر برای آن ها که درگیر (خودمیان بینی در رابطه با نمادها ) هستند مشکل است (الکایند ۱۹۸۱) کودک توانایی تفاوت قائل شدن بین نمادها و مرجع آن ها را ندارد (مثلا کلمات) برای یک کودک پیش عملیاتی کلمات معنای ذاتی دارند. آن ها فکر می کنند کلمات خودشان در بردارنده ی اطلاعاتی در مورد خصوصیات شی مورد نظر هستند. هم زمان که کودک به سمت مرحله ی عملیات عینی حرکت می کند تفاوت قائل شدن بین نمادها و مرجع شان با ظهور عملیات عینی بروز می کند. یکی از نتایج مرحله ی عملیات عینی توانایی نگهداری بیش از یک خصوصیت یا عنصر در ذهن به طور هم زمان می باشد. قبل از این مرحله کودک فقط می تواند به یک خصوصیت و یا یک بعد در آن واحد توجه کند و نمی تواند دو نوع اطلاعات را که به ظاهر متناقضند در زمان واحد به ذهن بیاورد. نظریه پیاژه در مورد ناتوانی پذیرش اطلاعات متناقض بر مفاهیم  ریاضی و فیزیک تمرکز داشته است. این موضوع همان گونه که پیاژه به آن اشاره کرده است بخش مهمی از نظریه اوست.

بریده ای از کتاب بازی درمانی شناختی رفتاری 

نویسنده: سوزان ام نل

مترجمان: دکتر اسما عاقبتی/دکتر فرهاد چنگیزی/زهرا گله/سارا مرادی

انتشارات: پرنده 

لطفا جهت دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره با شماره های ۰۹۰۱۰۱۳۴۶۸۴ و ۰۲۱۸۶۰۱۵۵۹۱ تماس حاصل فرمایید.