ترس از مادر شدن!
توکوفوبیا اختلالی است که منجر می‌شود زن، از بارداری و مادر شدن بترسد
ستاره بلورچیان. کارشناس ارشد مشاوره خانواده
برگرفته از شماره ۳۷ ماهنامه روانبنه
زنانی که مبتلابه توکوفوبیا هستند ترس روان‌شناختی از زایمان، بارداری و یا هر دو باهم دارند. این افراد گاهی از بارداری دوری می‌کنند و یا حتی اگر باردار شوند تأکید زیادی روی زایمان به روش سزارین دارند. این ترس در زنانی که هیچ‌گاه بچه‌دار نشده‌اند و یا حتی آن‌هایی که تجربه زایمان قبلی سختی داشتند اتفاق می‌افتد.
بارداری و بچه‌دار شدن یکی از اتفاقات بسیار بزرگ در زندگی زنان است. درحالی‌که این امر می‌تواند زمان لذت‌بخشی برای فرد باشد، همزمان ممکن است منبع عظیمی از ترس، اضطراب و استرس نیز باشد. زنان باردار همواره ترس از درد زایمان طبیعی و میزان این درد و یا حتی احتمال بروز مشکل را دارند. این نگرانی‌ها در مورد این افراد طبیعی است و تقریباً همه زنان به مقادیر متفاوتی آن را تجربه می‌کنند.
ترس طبیعی از به دنیا آوردن یک بچه معمولاً با افزایش دانش در زمینه پزشکی، مطالعه، حمایت اجتماعی و تکنیک‌های کمک به خود برطرف می‌شود و یا بهبود پیدا می‌کند. ولی گاهی این ترس به‌قدری زیاد می‌شود که فرد از بارداری و زایمان به‌کلی دوری می‌کند.
نشانه‌ها:
توکوفوبیا از دسته فوبیاهای خاص است که به‌طورکلی نشانه‌هایی مثل به هم خوردن نظم خواب، حملات پنیک، کابوس‌های شبانه و رفتارهای دوری گزین را دارد.
برخی نشانه‌های دیگر این افراد عبارت‌اند از:
۱. احساس وحشت از فکر کردن به بارداری و تولد
۲. اضطراب و افسردگی
۳. ترس شدید از مشکلات زایمان و نقص‌های مادرزادی، مرگ جنین و یا مرگ مادر
۴. اصرار بر زایمان به روش سزارین درصورتی‌که برای زایمان طبیعی مانع فیزیولوژیکی وجود ندارد.
این زنان حتی گاهی از ترس باردار نشدن، از رابطه جنسی گریزان می‌شوند. آن‌هایی که باردار می‌شوند نیز شدیداً به سزارین اصرار می‌ورزند، در زمان نزدیک به تولد تجربه تروما دارند و حتی ممکن است نتوانند به‌درستی با فرزندشان ارتباط بگیرند.
مردان نیز ممکن است مبتلابه توکوفوبیا شوند. تحقیقات نشان داده مردان مبتلابه توکوفوبیا ترس شدید و بیش‌ازاندازه ای در مورد سلامت همسر و فرزندشان دارند.
چرا توکوفوبیا ایجاد می‌شود؟
توکوفوبیا به دلایل زیادی به وجود می‌آید. برخی از دلایلی که ممکن است باعث به وجود آمدن توکوفوبیا شوند عبارت‌اند از:
۱. ترس از ناشناخته بودن موضوع
۲. ترس از دست دادن کنترل و حریم شخصی
۳. سوءاستفاده جنسی در گذشته
۴. ترس از درد
۵. ترسیدن برای زندگی نوزاد
۶. عدم اطمینان به سیستم پزشکی
علاوه بر این، برخی احتمالات در طول بارداری و زایمان هم می‌تواند منجر به توکوفوبیا شود. مثلاً ترس از مشکلاتی مانند پری اکلامپسی باعث می‌شود زن از بارداری و زایمان هراس داشته باشد. نداشتن حمایت اجتماعی کافی نیز ممکن است باعث ایجاد این فوبیا شود و یا آن را تشدید کند.
دو نوع مختلف از توکوفوبیا وجود دارد:
توکوفوبیای اولیه: این نوع اختلال در زنانی رخ می‌دهد که تجربه زایمان نداشته‌اند. ممکن است در بزرگ‌سالی و یا در حین بارداری رخ دهد. این فوبیا در بین زنانی که سابقه تجاوز و یا تحقیر جنسی داشتند نیز ممکن است دیده شود. معایناتی که در حین بارداری انجام می‌شود می‌تواند فلش بکی به صحنه‌های تحقیر و یا تجاوز باشد.
توکوفوبیای ثانویه: وقتی زن پس از یک زایمان یا بارداری به این اختلال دچار شود به آن نوع ثانویه میگوییم. معمولاً در مورد زنانی رخ می‌دهد که تجربه زایمان‌های مشکل‌دار و تروماتیک را داشته‌اند اما در بین زنان با زایمان عادی نیز ممکن است رخ بدهد. علاوه بر تجربه زایمان، سقط، نقص‌های مادرزادی فرزند قبل، مشکلات حین بارداری و درمان‌های باروری بی‌سرانجام نیز منجر به توکوفوبیای ثانویه می‌شود.
برخی از محققان اضافه کردند توکوفوبیا تنها از تجربه شخص ناشی نمی‌شود بلکه شنیدن مشکلات زایمان زنان دیگر، ترس از تحمل درد ناکافی و مشکلات قبلی مثل اضطراب و افسردگی نیز می‌تواند منتج به توکوفوبیا شود.
توکوفوبیا چقدر شایع است؟
به‌طورکلی داشتن ترس در مورد زایمان و بارداری در بین زنان طبیعی و تا حدی خوب است چراکه ترس باعث می‌شود فرد به سمت کمک گرفتن از متخصصان و افزایش دانش برود و همین امر کمک زیادی به او می‌کند.
۸۰ درصد بانوان درجاتی از اضطراب و ترس حول محور درد، سلامتی و امنیت در دوران بارداری را تجربه می‌کنند. نمی‌توان به‌صورت دقیق گفت درجه نرمال این سطح چقدر است ولی بیشتر زنان قادرند با ترس خود کنار آمده و آن را مدیریت کنند.
در مورد توکوفوبیا دقیقاً میزان شیوع مشخصی وجود ندارد. برخی متخصصین شیوع اختلال را بین ۲ تا ۱۵ درصد می‌دانند درحالی‌که برخی دیگر بیان می‌کنند بین ۲۰ تا ۲۵ درصد بانوان ترس جدی و عمیق و فوبیا گونه از بارداری و زایمان دارند. حتی در یک پژوهش تنها ۰.۰۳۲ درصد زنان را مبتلابه این فوبیا دانستند.
این تخمین‌های متفاوت ناشی از تعاریف متفاوت پژوهشگران از موقعیت است.
توکوفوبیا و PTSD بعد از زایمان
حدود ۳ درصد از زنان دچار PTSD بعد از زایمان می‌شوند. این درصد در بین زنانی که در گروه پرخطر هستند بیشتر است. نشانه‌های PTSD بعد از بارداری عبارت‌اند از: صحنه‌های فلش بک به اتفاق، حساسیت و گوش‌به‌زنگی زیاد و کابوس‌های شبانه در مورد اتفاق
اختلال PTSD بعد زایمان و توکوفوبیای ثانویه بسیاری از اوقات باهم اشتباه گرفته می‌شوند. علاوه بر این هردوی این اختلالات با افسردگی بعد از زایمان همپوشانی دارند.
تشخیص افتراقی بین این اختلالات اهمیت زیادی در تدوین مداخله سودمند دارد.
درمان
بسیار مهم است که زن یا مادر مبتلابه توکوفوبیا، درمان مناسب را دریافت کند چراکه تأثیر عمیقی در سلامت مادر و فرزند دارد.
در مورد برخی از زنان تنها اکتساب دانش کافی و درست از مراجع درست و حمایت‌های اجتماعی می‌تواند عمده مشکل را برطرف کند. حمایت‌های اجتماعی با بالا بردن حس خودکارآمدی زنان به کاهش علائم کمک کرده و حتی باعث کاهش تعداد درخواست‌های سزارین بین نمونه‌ها شده است.
حمایت درست می‌تواند فردی یا در گروه‌های حمایتی صورت بگیرد. این حمایت می‌تواند از سمت متخصص، اعضای خانواده، مرکز بهداشت، گروه‌های مادران و… باشد.
زنانی که دچار توکوفوبیای اولیه هستند در صورت تجربه مثبت بارداری و زایمان درمان می‌شوند. این افراد باید احساس کنند کنترل کامل روی بدن خود دارند و از سوی دیگر در مورد زایمان و مسیر آن اطلاعات کامل را دریافت کرده باشند.
ماماها نقش مهمی در این زمینه دارند. این اشخاص می‌توانند با در اختیار گذاشتن دانش کافی و اطمینان بخشی به فرد باردار در روال درمان نقش مؤثری ایفا کنند.
در زمینه درمان‌های روان‌شناختی، CBT یکی از خط‌های اولیه درمان است. به دلیل کوتاه‌مدت بودن و تمرکز مستقیم روی رفع مشکل جزو بهترین گزینه‌ها است. البته باید توجه داشت برخی تحقیقات نشان داده‌اند علی‌رغم اثربخش بودن، زنان زیادی در پروسه درمان باقی نمی‌مانند بنابراین نمی‌توان به‌طورقطع در مورد این روش اظهارنظر کرد.
پس از برطرف شدن نشانه‌های اولیه و برگشتن بیمار به روال عادی زندگی، متخصص باید دلایل زیربنایی بروز مشکل را شناسایی کند و ادامه درمان را روی آن سوار کند. به عبارتی در این اختلال ابتدا نشانه‌های اولیه بیمار را با روش‌های پیشنهادی و در کوتاه‌مدت کاهش داده و در ادامه به درمان ریشه‌ای آن پرداخته می‌شود.
نتیجه‌گیری:
بااینکه توکوفوبیا خیلی فراگیر نیست ولی تأثیر زیادی روی زندگی و عملکرد زنان می‌گذارد. افرادی که به این اختلال مبتلا هستند حتی ممکن است با وجود تمایل زیاد به داشتن فرزند، از آن جلوگیری کنند. حمایت مناسب و کمک به مدیریت نشانه‌ها و ترس‌ها و کمک به تجربه بارداری مثبت و زایمان لذت‌بخش می‌تواند برای این افراد بسیار کمک‌کننده باشد.