آیا آزمون‌های هوش می‌توانند موفقیت فرد را در زندگی پیش‌بینی کنند؟

باهوش‌های موفق؟ واقعیت یا افسانه؟

آیا آزمون‌های هوش می‌توانند موفقیت فرد را در زندگی پیش‌بینی کنند؟

فائزه جانمحمدی-کارشناس ارشد روانشناسی

بسیاری از تستهای آنلاین وجود دارند که ادعا دارند ‌IQ فرد را اندازه می‌گیرند و حتی موفقیت او را در زندگی پیش‌بینی می‌کنند. بیشتر این تست‌ها توسط تحقیقات علمی پشتیبانی نمی‌شوند.

یکی از تستهای معتبر در این زمینه آزمون وکسلر می‌باشد. این تست با تکیه‌بر تحقیقات علمی می‌تواند هوش عمومی یا عامل  G را اندازه‌گیری کند. بااین‌همه محققان بیان می‌کنند IQ تنها یکی از عوامل مؤثر در موفقیت فرد است.

تعارضات در تعریف موفقیت

موفقیت یک مفهوم بسیار گسترده است. این مفهوم برای افراد مختلف در فرهنگ‌های مختلف معانی متفاوتی دارد. برای مثال در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• موفقیت در ارتباط با دیگران: عموماً در ازدواج موفق و داشتن دوستان زیاد تعبیر می‌شود.
• موفقیت مالی: شامل موفقیت در پرداخت هزینه‌های زندگی، پس‌انداز برای آینده و زندگی لوکس می‌شود.
• موفقیت کاری و شغلی: پیدا کردن شغل با پرستیژ بالا و یا شغلی که فرد در آن خشنود باشد.
• موفقیت آکادمیک: به دست آوردن مدارج بالای علمی
• موفقیت به‌عنوان والد: داشتن ارتباط صمیمانه با فرزندان، داشتن فرزندان موفق یا والد شاد بودن
• احساس شادی داشتن: احساس صلح درونی و معنی‌داری زندگی
• موفقیت اخلاقی: احساس خوب بودن، پیدا کردن راه خوشحال کردن دیگران و…

نمره IQ نمی‌تواند همه انواع موفقیت را بسنجد. در حقیقت این نمره حتی نمی‌تواند یکی از این موارد را به‌طور کامل موردسنجش قرار دهد. حتی بااینکه بین این نمره و موفقیت کاری و مالی ارتباط معنی‌داری وجود دارد، این دسته‌بندی‌ها به‌قدری گسترده‌اند که به همین سادگی و با نمره IQ فرد تبیین نمی‌شوند. در هر یک از این موارد معنی موفقیت به تعداد آدم‌ها متفاوت است. موفقیت برای یک نفر درآمد معمولی با محل کاری رضایت‌بخش است و برای دیگری درآمد بالا حتی در شرایط فرسودگی شغلی می‌باشد.

نمره  IQ و دیگر پیش‌بین‌های موفقیت

تحقیقات زیادی روی نمره هوش و موفقیت در محل کار مانور داده‌اند. در یکی از مشهورترین آن‌ها در سال ۲۰۰۴، ثابت شد افرادی که آی‌کیوی بالاتری دارند به‌احتمال بیشتری در شغل و حرفه خود موفق خواهند بود. علاوه بر این در شغل‌های با پرستیژ بالاتر مشغول خواهند بود. محققین علت را این‌گونه بیان کردند: کسانی که آی‌کیوی بالاتری دارند می‌توانند مهارت‌های جدید را با سرعت بیشتری یاد بگیرند. در شغل‌هایی که درآمد و سطح اجتماعی بالاتری دارند مهم‌ترین مهارت، قدرت یادگیری و پردازش سریع می‌باشد.

در مورد میزان درآمد و هوش نیز پژوهش‌های زیادی انجام‌شده که عموماً از حداقل یک فاکتور دیگر به‌عنوان متغیر تعدیل‌کننده نام می‌برند.

علاوه بر این فاکتورهای فردی و اجتماعی زیادی روی خروجی یک فرد و میزان موفقیت او تأثیر می‌گذارد. برخی از این موارد عبارت‌اند از:

• انگیزه
• تمایل به یادگیری دانش جدید
• قدرت توجه
• سلامت روان
• سبک زندگی
• استرس
• طبقه اجتماعی
• میزان دسترسی به منابع اجتماعی و اقتصادی (مثل مدارس باکیفیت)
• تبعیض‌های اجتماعی
• تخریب و دست کم گرفته شدن (برای مثال توسط معلمان)

نمره IQ و وضعیت اجتماعی-اقتصادی

به خاطر وجود یک پیش‌فرض «افراد باهوش بیشتر پول درمی‌آورند» این موضوع عموماً مورد غفلت قرارگرفته است. درحالی‌که این موضوع باعث می‌شود بچه‌ها ابزار مناسب برای پرورش هوش خود را در اختیار داشته باشند.

در یک تحقیق جنجالی در سال ۲۰۱۱، وراثت‌پذیری هوش در بچه‌هایی که SES پایین دارند تنها ۵٪ است. به عبارتی ۹۵٪ از فاکتورهای نا وابسته به ژنتیک، هوش فرد را تعیین می‌کنند. مواردی مثل بی‌خانمان بودن و یا دسترسی نداشتن به غذاهای سالم IQ کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

افرادی که در شرایط اجتماعی اقتصادی بهتری قرار دارند قادر خواهند بود برای فرزندانشان موقعیت‌های بهتری ازجمله:

برنامه‌های پرورش استعداد یا مدارس برتر

معلم خصوصی

ارتباط با بزرگ‌سالانی که مهارت‌های ویژه دارند

زمان گذراندن با بچه‌ها و مشغولیت با مهارت‌های چالشی مثل مطالعه و کامل کردن پازل و…

را فراهم کنند که همین امر باعث ارتقای هوش آن‌ها می‌شود.

تستهای IQ حتی جهت‌گیری‌هایی هم دارند. مثلاً در بخش کلامی، افرادی که در SES پایین قرار دارند به دلیل مکالمات کمتر در خانواده، لغات کمتری شنیده و آموخته‌اند بنابراین در این بخش نمره کمتری می‌گیرند درحالی‌که ممکن است ضریب هوش این کودک با همتای خود در یک خانواده با SES بالاتر یکسان باشد.

آیا تستهای هوش معتبرند؟

با توجه به همه موارد ذکرشده، آیا نمره IQ معتبر است؟

برخی محققان صحت تستهایی که آی‌کیو را می‌سنجند زیر سؤال می‌برند. برخی دیگر آی‌کیو را معادل هوش عمومی و یا عامل G می‌دانند و آن را به‌عنوان هوش کلی در نظر می‌گیرند.

تستهای آی‌کیو جهت‌گیری‌های زیادی دارند. در حال حاضر ثابت‌شده  نمرات IQ نسبت به گروه‌های زنان، رنگین‌پوست‌ها، قومیت‌ها و … نتایج شبهه برانگیزی دارد و یا حتی با جهت‌گیری طراحی‌شده‌اند.

علاوه بر این هر عاملی که روی کارایی فرد تأثیر بگذارد، نمره IQ را تغییر می‌دهد. برای مثال اگر قبل از گرفتن آزمون، فرد را در برابر کلیشه‌های قومیتی وی قرار دهیم نمره  IQ او کمتر خواهد شد درحالی‌که این موضوع به توانایی‌های ذهنی وی ارتباطی پیدا نمی‌کند.

بنابراین باید نتیجه گرفت بااینکه عموم مردم از نگران نمره  IQ خود و فرزندانشان و موفقیت‌هایشان هستند، این نمره تأثیر زیادی روی موفقیت افراد ندارد.

لطفا جهت دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره با شماره های ۰۹۰۱۰۱۳۴۶۸۴ و ۰۲۱۸۶۰۱۵۵۹۱ تماس حاصل فرمایید.