ارزیابی خانواده

ارزیابی خانواده

نکات کلیدی

– آزمایش گیرنده باید موارد زیر را در نظر بگیرد:

۱) خانواده یک سیستم است،

۲) شناسایی عواملی که خانواده را درگیر درمان می کند ضروری است،

۳) مسائل مهمی درون خانواده وجود دارد که باید در هر ارزیابی خانواده بررسی شود.

– خانواده باید به عنوان یک سیستم باز که در تعامل با سایر سیستم هاست در نظر گرفته شود.

– مشاهده عملکرد خانواده زمانی که بیمار معلوم، نوجوان یا کودک پیش دبستانی است متفاوت از شرایط عادی است.

۱- یکی از اصول ارزیابی و درمان خانواده این است که مشکلات رفتاری یک کودک یا بزرگسال بدون در نظر گرفتن بافت ارتباطی موجود قابل تفسیر نیست. از دید سیستمی، مشکلات رفتاری هر عضو خانواده احتمالا زمانی به بهترین شکل درک می شود که به عنوان تظاهر عملکرد ضعیف واحد خانواده در نظر گرفته شود ( مک هال و سالیوان، ۲۰۰۸).

۲- موارد زیر اصول اساسی سیستم خانواده هستند ( مک هال و سالیوان،۲۰۰۸):

1. سیستم ها به عنوان یک کل سازمان دهی شده اند و عناصر ساختاری یا ریزبخش هایشان مستقل هستند.
2. ریزبخش هایی که با هم مرتبط اند دارای یکپارچگی هستند، به صورت سلسله مراتبی مرتب شده اند و به واسطه مرزهایی از هم جدا می شوند.
3. الگوها در یک سیستم حلقوی هستند نه خطی.
4. الگوهای ثابت در طی زمان از طریق فرآیندهای هموستاتیک حفظ می شوند.
5. سیستم های باز، با محیط خود سازگار می شوند، تغییر می یابند، مجددا خود را سازمان دهی می کنند و گسترش می یابند.

۳- بسیاری از مکاتب خانواده درمانی بر این نکته تاکید دارند که بهترین عملکرد خانواده ها در صورتی بروز می کند که آن ها به هم پیوسته باشند، یعنی اطلاعات را به صورت آزادانه و مستقیم مبادله نمایند و در جهت تامین نیازهای رشدی اعضای خود در مراحل مختلف زندگی بکوشند. به علاوه از دید اکثریت مکاتب، زمانی که خانواده ها انعطاف پذیرند، با تغییر شرایط سازگار می شوند، مشکلات را به طور موثر حل کنند، ساختاری سلسله مراتبی داشته باشند و خودمختاری و رشد تمام اعضا را حمایت نمایند ( مک هال و سالیوان، ۲۰۰۸). به هر حال، با وجود رویکردهای مختلف خانواده و تعاریف متفاوتی که در رابطه با خانواده سالم وجود دارد، هیچ استاندارد یا توافق جهانی در رابطه با ارزیابی عملی یا فنون خانواده ها وجود ندارد ( مک هال و سالیوان، ۲۰۰۸)

۴- آنچه در ارزیابی کودک ذکر می شود برای سنجش خانواده نیز به کار می رود، یعنی آزمون خانواده از اولین تماس با آن ها آغاز می شود.آزمونگر ممکن است ابتدا از طریق تلفن، نامه، ایمیل یا به سایر روش ها با اعضای خانواده ارتباط برقرار کند. به وسیله این تماس اولیه، مصاحبه گر می تواند فرضیات ابتدایی خود را در زمینه مشکلات خانواده بسازد، متوجه میزان درک خانواده از مشکل کنونی و تعهد آن ها برای درمان می شود.

۵- در اغلب موارد گزارش وادین نقش کلیدی در فرآیند تشخیصی ایفا می کند، چون نشانه های اختلال کودک دارای نوسان هستند و کم و زیاد می شوند. به این ترتیب دیگر مصاحبه گر نیازی به مشاهده مستقیم علائم و نشانه های کودک ندارد و در مورد بسیاری از کودکان به ويژه خردسالان، عدم وجود مهارت های شناختی و بینش نسبت به علائم بیماری، مشکل ایجاد نمی کند ( ویتیلو، ۲۰۰۸). به علاوه، فوایدی مثل کسب اطلاعات بیشتر و تصریح وقایع مهم زندگی مثل خشونت خانوادگی، سوء استفاده جنسی، خیانت زناشویی و مصرف الکل و مواد، سبب شده که بیشتر رویکردهای خانواده برای تعاملات رفتاری که طی تماس های اولیه با خانواده آشکار می شوند ارزش قائل اند( مک هال و سالیوان، ۲۰۰۸).

۶- مشکلات موجود

۷- مصاحبه گران سعی می کنند که بفهمند اعضای خانواده مشکل را چطور می بینند، علت مسائل پیش آمده را چه می دانند و چه مداخلاتی مورد استفاده قرار گرفته اند یا قرار است برای حل مشکلات خانواده به کار گرفته شوند.

۸- مصاحبه گر باید به این موضوع که خانواده چطور مشکل خود را شرح می دهند یا تا چه اندازه اعضاء قادر به پذیرش تعابیر جدید هستند توجه کند. به علاوه تعیین میزان انعطاف پذیری خانواده بدون توجه به فرد بیمار نیز بسیار مهم است زیرا سایر اعضاء نیز ممکن است نقش مهمی در کارآمدی یا ناکارآمدی خانواده بازی کنند یا خودشان نیز به اندازه فرد بیمار به کمک نیاز داشته باشند.

۹- مصاحبه گر باید برای درک بیماری از تمام اعضاء خانواده کمک بگیرد مصاحبه گر به هر یک از اعضای خانواده ( یا سایر افراد مهم در زندگی خانوادگی) فرصتی برای بیان نظر خود در مورد مشکل خانواده و علل احتمالی آن می دهد. مصاحبه گر بایستی به تمام نقاط اشتراک و تفاوت موجود در گفته های اعضای خانواده در مورد مشکل به وجود آمده و علل آن توجه کند. به علاوه او به این موضوع که هر یک از اعضاء چه کسی را بیمار می داند و چه دلیلی برای ادعای خود دارد دقت می کند. هم چنین مصاحبه گر، وجود یا عدم وجود اتحاد بین والدین را بررسی می نماید و سایر ارتباطاتی که احتمال دارد این پیوستگی را کاهش دهد نیز در نظر می گیرد. وی تلاش می کند تا جایگاه هر خانواده را در چرخه زندگی خانوادگی تعیین کند و نحوه مقابله های خانواده را در مقابل مشکلات کنونی زندگی مشخص نماید.

۱۰- در برخی از فرهنگ ها، خانواده ها ممکن است در جستجوی کمک های مذهبی( برای مثال از طرف یک خاخام، کشیس یا روحانی) یا روش های غیر سنتی بومی ( برای مثال جادو یا سایر شیوه های ماوراء طبیعی) باشند. مصاحبه گر در چنین شرایطی تلاش می کند تا باورهای زیربنایی این اقدامات را دریابد.

۱۱- تعارضات زناشویی

۱۲- مصاحبه گر بایستی میزان پایداری و قدرت ازدواج و پیوستگی خانواده را تعیین نماید. او به دنبال نشانه های عشق و احترام، درک متقابل و مراقبت، شفقت و همدلی بین والدین می گردد. وی تلاش می کند تا نقش زوجین را به عنوان همسر و والد در خانواده و میزان همکاری آن ها را در امر مراقبت از کودکان و حفظ محیط خانه درک کند. هم چنین وی سعی می کند تا متوجه شود که چطور از منابع خانواده استفاده می شود و تصمیم گیری ها تا چه اندازه صحیح و منصفانه می باشد.

۱۳- مصاحبه گر هنگامی که به بررسی مشکل جاری می پردازد به مفاهیمی مثل تنش والدین، فقدان توافق آن ها در مورد ماهیت یا شدت مشکل و نظرشان در مورد کمک روان شناختی یا روان پزشکی توجه می کند. مصاحبه گر تلاش می کند تا منبع عدم توافق را دریابد و در صورت نیاز از والدین می خواهد تا به جای تمرکز بر مشکل کودک، به تعارضات خود توجه کنند.

۱۴- تعارضات بین نسلی

۱۵ـ تصدیق وجود مقداری تعارض یا هماهنگی بین والدین و نسل های قبل و بعد حائز اهمیت است. مصاحبه گر در مورد ارتباط هر والد با پدر و مادر خود و همسرش کنکاش می نماید و فرضیاتی را در ذهن خود می سازد.

به علاوه او باید به تخلف افراد از مرزهای بین فردی نیز دقت کند. نسل های پیشین مثل مادربزرگ ها یا پدربزرگ ها ممکن است در مورد سبک زندگی کودکان و نحوه فرزندپروری نظرات مختلفی داشته باشند. برخی از پدر یا مادر بزرگ ها با نوه های خود متحد می شوند و نظم و انضباتی که والدین برقرار نموده اند را به طور مستقیم( با انتقاد کردن به والدین) یا به طور غیر مستقیم ( با نقض قانون های والدین) زیر پا می گذارند. تعدادی از پدر و مادربزرگ ها نیز با درمان های روان شناختی یا مصرف داروهای روان پزشکی مخالفت می کنند. مصاحبه گر باید تلاش کند تا این باورهای نادرست را شناسایی نماید و به آن ها غلبه کند. به علاوه وی باید دریابد که والدین تا چه اندازه برای تأمین حمایت عاطفی و مالی خود به والدین خود وابسته هستند و این که آیا والدین قادرند به تنهایی و بدون کمک زندگی خود را مدیریت کنند یا خیر.

۱۶- هنگامی که خانواده از نسل پیشین جدا می شود،‌ مصاحبه گر می تواند به آن ها جهت یافتن منابعی برای کاهش این مشکلات و بازسازی روابط گذشته کمک کند. چنین کاری را می توان برای تمام ارتباط آسیب دیده پیشین نیز به کار برد.

۱۷- مرگ در خانواده

۱۸- سابقه مرگ یکی از اعضا خانواده، موضوعی است که حتما باید در مصاحبه مورد سوال قرار گیرد. مرگ موجب می شود که سیستم حمایتی و سلسله مراتب خانوادگی دچار بی ثباتی و تغییر شود. اگر یکی از والدین فوت کند اثرات روانی اجتماعی ناشی از آن بسیار مخرب تر خواهد بود. کودکانی که فقدان مراقبت و حمایت را تجربه می کنند و اگر والدی که فوت شده است کفیل خانواده بوده باشد سایر اعضا خانواده ممکن است دچار مشکلات مالی و اجتماعی ناگواری شوند.

۱۹- زمانی که مرگ نتیجه علل طبیعی نباشد برای مثال به دلیل خودکشی یا تصادف اتومبیل در اثر مستی، مشکلات روان شناختی حاصله بیشتر می شوند. پس از خودکشی والدین احساساتی مثل گناه، خشم، افسردگی و سرزنش خود در فرزندان خانواده بسیار شایع است. کودکان فکر می کنند که مسئول مرگ والدین خود هستند یا باید به دلیل این واقعا سرزنش شوند. خود کشی خواهر و برادرهای کودک نیز تأثیر مخرب مشابهی را به جا می گذارد. اثرات ناشی از خودکشی یک عضو خانواده، منفی و طولانی مدت است.

۲۰- فوتی یکی از دوستان خانوادگی می تواند به اندازه مرگ یکی از اعضا خانواده دارای اثرات منفی باشد. خودکشی یکی از دوستان کودک، تأثیر منفی عمده ای بر زندگی روان شناختی وی دارد. احساس گناه و سرزنش کردن خود معمولا در این کودکان ایجاد می شود. در صورتی که دوست کودک خود کشی کرده است، مصاحبه گر باید وجود افکار یا قصد خودکشی برای جبران احساس گناه و سرزنش خود را ارزیابی کند.

از دست دادن یک دوست برای یک نوجوان می تواند از مرگ یکی از افراد خانواده، سخت تر باشد. تحقیقات نشان داده اند که از دست دادن یک دوست نزدیک و داشتن خانواده ای با مشکلات سوء مصرف مواد و الکل، تنها خطرات مجاور مشخصی بودند که به صورت قابل توجهی با کل مشکلات فعلی نوجوانان در ارتباط بودند. نوجوانی که گزارش دادند عضوی از اعضای خانواده آن ها در یک ماه گذشته فوت کرده است نسبت به نوجوانانی که این تجربه را نداشته اند، در مشکلات کلی نمره ی پایین تری داشتند که متضاد به نظر می رسد(‌فلوری و کالیس۲۰۰۷).

بریده ای از کتاب دستور العمل مصاحبه بالینی برای کودکان و بزرگسالان  

مترجمان: دکتر اسما عاقبتی- ساناز جوکار – مریم زارع – فرناز شهیمی – دکتر فرهاد چنگیزی 

انتشارات: پرنده

لطفا جهت دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره با شماره های ۰۹۰۱۰۱۳۴۶۸۴ و ۰۲۱۸۶۰۱۵۵۹۱ تماس حاصل فرمایید.