هر آنچه که باید در مورد رابطه بدانیم

رابطه

همه انسانها نیازمند رابطه و برقراری ارتباط با دیگران هستند. چرا که انسان اصالتا موجودی است اجتماعی و حیات و زندگی پویا و مولد آدمی در گروه روابط بین فردی و ارتباطات موثر و مفید و متقابل با دیگران است. به سخن دیگر بدون ارتباطات موثر و مفید و متقابل با دیگران است. به سخن دیگر بدون ارتباطات موثر اجتماعی و تعامل بین فردی انسان نمی تواند به رشد مطلوب و شکوفایی شخصیت خود برسد.

بخش قابل توجهی از تبلور استعدادها و شکفته شدن توانمندی ها، و معنا یافتن قابلیت ها و مسوولیت پذیریها و تحول شخصیت متعادل و متعالی انسان در نتیجه حیات اجتماعی، به برداشت های مشاهده ای، پیوند های خانوادگی، اکتسابهای آموزشگاهی و تجارب زندگی جمعی فراهم می گردد به طوری که هرگونه محرومیت از روابط مطلوب و منطقی با دیگران و دورماندن از زندگی پویایی اجتماعی زمینه اضطراب و افسردگی و عقب ماندگی فرهنگی را هموار می نماید.

اما اولین جوانه های ارتباط بین انسانها در حریم خانواده پدیدارمی گردد، و اگر بخواهیم دقیق تر سخن بگوییم ونقطه آغازین ارتباط و روابط دو انسان را به تصویر بکشیم. زیباترین تصور نمایشی از تاثیر پذیری فرزند( جنین) در داخل رحم از خلق و خوی مادر خواهد بود.

روابط درون خانوادگی از اهمیت و حساسیت فوق العاده ای برخوردار است و چگونگی این روابط نقش بسزایی در شکل گیری نگرشها وبازخوردهای اجتماعی، آمادگی و توسعه مهارتهای اجتماعی اعضای خانواده خواهد داشت.

به طور کلی چگونگی روابط درون خانوادگی بیشترین تاثیر را در توان و نحوه برقراری و استمرار رابطه با دیگران را در بین اعضای خانواده خواهد داشت.

پایه و اساس روابط درون خانوادگی بر محور رابطه زن و شوهر( پدر و مادر) استوار است.

نحوه ارتباط فی مابین زنها و شوهرها می تواند ترسیمگر چگونگی روابط بین پدرها، پسرها، مادرها و دخترها، خواهرها و برادرها و بلکه عروسکها ومادرشوهرها و نوه ها ومادربزرگها و…. باشد.

رابطه خوشایند و آرام بخش زنها و شوهرها نه تنها مناسب ترین بستر رشد و شکوفایی و تعالی شخصیت آنها را فراهم می نماید، بلکه چنین رابطه ای بین پدرها و مادرها نیاز همیشه فرزندان را به رابطه ی گرم و خوشایند و دوست داشتنی با اولیای خود تامین می نماید.

برقراری رابطه خوشایند و موثر و پایدار و تعالی بخش بین انسانها به ویژه اعضای یک خانواده متعادل و متعالی از بیشترین اهمیت برخوردار است.

در این مجموعه سعی گردید، به گونه ای که مقدور و میسور بوده است روابط موجه و مطلوب درون خانوادگی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. اما قبل از آن که به تشریح و تحلیل برخی از روابط مهم درون خانوادگی بپردازیم. بسیار مناسب خواهد بود که به طور خلاصه به مبانی و عوامل موثر در برقراری ارتباط و حفظ و استمرار یک رابطه موثر و انتقال پیامها و ارزشها اشاره گردد.

عوامل موثر در برقراری ارتباط و استمرار رابطه ها

به طور کلی برای اینکه بتوانیم بستر مناسبی برای برقراری ارتباط و حفظ و استمرار یک رابطه پایدار و موثر با دیگران، بالاخص با اعضای خانواده و نزدیکان و آشنایان و همکاران و معاشران پدید آوریم، ناگریز می بایست به عوامل موثر در برقراری، حفظ و تقویت روابط انسانی و ارتباطات اجتماعی توجه خاص مبذول داشته باشیم. با عنایت به اینکه در هر ارتباط و رابطه ای با دیگران آگاهانه و ناخودآگاه به طور مستقیم و غیر مستقیم، خواسته و ناخواسته پیامی را با کلام و یا رفتار انتقال داده شده و گوشه هایی از باورها و ارزشهای حاکم به اندیشه ها درتعامل قرار میگیرند می بایست در برقراری رابطه با دیگران و تامین نیاز ارتباطی مخاطبان ضمن آشنایی با ویژگی ها و نیازهای حاکم بر نفسانیان انسانها خود را به موثرترین شیوه ها و روش های روانشناختی ارتباط مسلح نمائیم چرا که هر نوع تقویت، تغییر، کنترل و هدایت رفتار موثر در کوچکترها و  بزرگترها مستلزم برقراری ارتباط با ایشان و متاثر کردن حوزه شناختی و عواطف و احساسات آنان است. بدیهی است در این رهگذر تاثیرپذیری کودکان و نوجوانان در نتیجه برقراری ارتباط متقابل و خوشایند،فراگیر و دوست داشتنی با الگوهای محبوب و مطلوب فوق العاده قابل ملاحظه است. در هر حال برخی از عوامل موثر در برقراری ارتباط و حفظ و استمرار یک رابطه مطلوب و خوشایند با دیگران بخصوص اعضای خانواده از این قرارند.

۱_ ویژگیهای شخصیتی و نیازهای روانی و اجتماعی معاشران و مخاطبان

۲_ موضوع و یا محتوای پیام مورد نظر در فرایند ارتباط

۳_ شرایط و موقعیت برقراری ارتباط

۴_ روش برقراری ارتباط و انتقال پیام

۵_ ویژگی های الگوهای بزرگسال و مروجان ارزش های اخلاقی

که در اینجا به اختصار شماره یک را توضیح خواهیم داد 

۱_ ویژگیهای شخصیتی و نیازهای روانی و اجتماعی معاشران و مخاطبان

توجه به ویژگی ها و نیازهای عاطفی و روانی همه معاشران و مخاطبان به ویژه اعضای خانواد، نزدیکان و خویشان، بزرگترها و کوچکترها، کودکان و نوجوانان، از مهم ترین مبانی روان شناختی اجتماعی و اولین گام در روان شناسی ارتباط است. در برقراری و حفظ یک ارتباط  قوی، پایدار و سازنده و پویا با شناخت ویژگیهای زیستی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی، تمایلات، علائق و انگیزه ها، بازخورد ها و نگرش ها، نیازهای روانی معاشران و مخاطبان از نزدیکان و وابستگان، کودکان و نوجوانان و نظام ارزشی حاکم به اندیشه و افکار ایشان، اساسی ترین عامل در جهت رسیدن به اهداف برقراری ارتباط است.

در همین ارتباط می بایست توجه داشت که از جمله ویژگیهای حاکم به نفسانیات انسانها این است که همه انسانها، کوچکتر و بزرگترها، بجه ها، نوجوانها، دخترها و پسرها، زنها و مردها، جوانها و میان سالها، پیرزنها و پیرمرد ها، نزدیکان و آشناها، همسایه ها و غریبه ها، فامیلها و همشهریها، نیازمند توجه و تکریم و محبت اند.آری قانون حاکم به نفسانیان آدمی چنین است که:

همه ی انسانها فطرتا محبت پذیر و قهر ستیزند.

همه ی انسانها تشویق پذیر و تنبیه گریزند.

همه ی انسانها تایید طلب و انتقاد گریزند.

همه ی انسانها تکریم پذیرند و تحقیر گریزند.

همه ی انسانها دوستدار محبت و تعلق خاطرند.

همه ی انسانها دوستدار وحدت شخصیت و رهایی از تعارض ها و تضادها هستند.

همه ی انسانها آرامش خواه و امنیت طلبند.

همه ی انسانها دوست دارند در محیطی سرشار از صمیمیت و صفا زندگی کنند.

همه ی انسانها دوستدار موفقیت و گریزان از شکست و ناکامی هستند.

همه ی انسانها دوست دارند اعتماد به نفس قوی داشته باشند.

همه ی انسانها، به خصوص بچه ها دوست دارند با رفتار و گفتار و اندیشه ی خود ابراز وجود کنند.

همه ی انسانها دوست دارند به هویت فردی و ویژگی های شخصیتی آنها توجه شود.

همه ی انسانها فطرتا دوستدار مهربانی و صمیمیت هستند.

همه ی انسانها، به خصوص کوچکترها دوست دارند با الگوهای محبوب رفتاری همانند سازی کنند.

همه ی انسانها، به ویژه نوجوانان و جوانان دوست دارند سرمشق و الگوی مهربانی برای چگونه زیستن داشته باشند.

همه ی انسانها، به خصوص کودکان و نوجوانان دوست دارند که همواره مورد حمایت و پشتیبانی الگوهای بزرگسال و محبوب خود باشند.

همه ی بچه ها دوست دارند که پدران و مادران آنها مهربان ترین پدرها و مادر ها باشند.

همه پدرها و مادرها دوست دارند فرزندانشان سالم و صالح و مهربان و صمیمی باشند.

همه دوست دارند با آنها صمیمانه و متواضعانه و شفیقانه و حکیمانه صحبت نمایند.

و همه از رفتار مغرضانه و متکبرانه، غریبانه و حاکمانه و تنبیه گرانه و تهدید گرانه ناخرسند و گریزانند.

همه دوست می دارند نقطه آغازین ارتباط با ایشان به دور از زبان انتقاد و با اذعان به ویژگی های مثبت و توانمندیهای ارزشمند آنها باشد.

به عبارت دیگر در برقراری ارتباط با دیگران شایسته و بایسته آن است که با انگیزه و اراده و نیت و هدفی متعالی، بیانی گیرا و لین و پرجاذبه و با بهره گیری از واژه های مثبت و خوشایند و تایید گر نقاط قوت شخصیت طرف مقابل به میدان ارتباطات موثر انسانی وارد شویم. هرگز در مقام ارشاد و هدایت و تربیت و اصلاح رفتار معاشران به ویژه کودکان و نوجوانان، در ارتباط اولیه با قیافه ای عبوس و گرفته و حالتی عصبانی و پرخاشگر با ایشان مواجه نشویم و شخصیت آنان را تحقیر ننمائیم. بنابراین تلاش کنیم که در آغاز ارتباط کلامی و هنگام مخاطب قرار دادن نزدیکان و دوستان بالاخص کودکان و نوجوانان به صورت حاکمانه به وعظ و نصیحت ننشینیم و به طور مستقیم نقاط ضعف و یا ناتوانیهای احتمالی آنان را مورد توجه قرار نداده و متذکر نشویم.

بدون تردید در بین معاشران ما کودکان و نوجوانان بیشتر از دیگران به رابطه صمیمانه و رفیقانه با الگوهای محبوب بزرگسال نیاز دارند. آنان با همه وجود خریدار چهره متبسم و مصمم ما و گل واژه های محبت هستند. بنابراین به رغم همه مشکلات و نارساییهای احتمالی، همواره باید خودمان را به واژه ها و عبارت مهر آمیز و تایید گر شخصیت و نقاط قوت رفتاری ایشان مجهز کنیم. چرا که تجربه نشان داده است بسیاری از رفتارهای نامطلوب و سازش نایافته و یا کجرویهای اجتماعی برخی از کودکان و نوجوانان و جوانان عمدتا ناشی از آن است که معاشران بزرگسال ایشان به نیازهای روانی و عاطفی آنها توجه چندانی مبذول نداشته و وجودشان را از بذرهای مهر و محبت، تایید و تشویق و تکریم شخصیت خالی گذاشته اند، و همین خلا عاطفی و پریشانی خاطر زمینه بروز غالب اختلالات رفتاری است.

بدیهی است بعضا به هنگام برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان و یا جوانانی که به دلیل برخی از رفتارهای نامطلوب ایشان نسبت به آنها نگرش یا بازخورد چندان مثبتی نداریم یکپارچگی شخصیت و همه نیازهای عاطفی و روانی آنها را نادیده می پنداریم و در نهایت  کم توجهی زبانی جز زبان تهدید و انتقاد به کارمان نمی آید. درحالی که همان گونه که بیشتر اشاره گردید همه انسانها، سالم و خطاکار، آرام و پرخاشگر، با ادب و بی ادب به زبان تایید و محبت و تکریم دیگران نیاز دارند. و زبان تایید و تشویق و تکریم و رفتار محبت آمیز می تواند موثرترین داروی درمان برای بسیاری از رفتارهای نابهنجار و کژرویهای فردی و انحرافات اجتماعی باشد. لذا همیشه باید به نیازهای عاطفی و روانی معاشران و مخاطبان خود از کودکان و بزرگسالان و نیز ایشان به تایید و تکریم توجه داشته باشیم.

بریده ای از کتاب: روانشناسی رابطه ها

نویسنده: دکتر غلامعلی افروز استاد ممتاز دانشگاه تهران

انتشارات: دانشگاه تهران

چاپ: ششم

لطفا جهت دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره با شماره های ۰۹۰۱۰۱۳۴۶۸۴ و ۰۲۱۸۶۰۱۵۵۹۱ تماس حاصل فرمایید.