ماهیت بازی درمانی شناختی رفتاری

ماهیت بازی درمانی شناختی رفتاری

بازی درمانی شناختی رفتاری ( CBPT ) همان گونه که از نامش پیداست مداخلات شناختی رفتاری را در درون برنامه بازی درمانی می گنجاند. فعالیت های بازی و هم چنین ارتباط کلامی و غیرکلامی در حل کردن مشکلات کودک مورد استفاده قرار می گیرند. ( در فصول بعدی به نحوه ادغام مداخلات شناختی و رفتاری در بازی درمانی اشاره می شود.) بازی درمانی شناختی _ رفتاری فراتر از فنون شناختی و رفتاری است، اما با این حال چارچوب نظری اش بر اساس اصول شناختی _ رفتاری می باشد و به شیوه ای حساس به رشد تمام این اصول را با هم یک پارچه می کند. بازی درمانی شناختی _ رفتاری تاکید زیادی بر مشارکت در فرآیند درمان دارد، درحالی که بسیاری از درمان گران رفتارگرا برای این موضوع اهمیت چندانی قائل نیستند. عناصر شناختی و رفتاری درمان ممکن است اهداف گوناگونی داشته باشند، مداخلات رفتاری احتمالا کودک را برای سود بردن از درمان آماده کنند و ممکن است او را به طور مستقیم تحت تاثیر قرار دهد. به طور مثال یک مداخله رفتاری مانند الگوگیری در شرایطی که درمان گر تنها قادر است به ابزارهای کلامی اتکا کند، اطلاعات مفیدی که در غیر این صورت برای کودک قابل دسترسی نبودند را فراهم می سازد. بنابراین الگوگیری، درمان را برای کودک قابل دستیابی می کند. هم چنین برخی از مداخلات رفتاری ( مانند شکل دهی و تقویت مثبت ) ممکن است تغییرات رفتاری را از طریق خصوصیات روان شناختی شان برانگیزند.

شناخت درمانی ممکن است چهارچوبی برای مشارکت کودک در درمان با تاکید بر موضوعاتی مثل کنترل، تسلط و احساس مسئولیت برای تغییرات رفتاری فراهم کند. با گنجاندن عناصر شناختی، کودکان ممکن است به مشارکت کننده ای فعال در تغییرات تبدیل شوند. به طور مثال وقتی به کودکان کمک می شود تا عقاید غیر منطقی خود را شناسایی و اصلاح نمایند ممکن است حس دانایی و قدرت را تجربه کنند. به نظر می رسد ادغام مداخلات شناختی و رفتاری و در نتیجه ان بهره بردن از نتایج مفید حاصل از هر دو رویکرد، روندی منطقی است. مطمئنا مطالعات تجربی بیشتری در مورد ویژگی های خاص CBPT مورد نیاز است.

تاثیر بهینه بازی درمانی شناختی رفتاری ممکن است به شش ویژگی خاص مربوط باشد. این ویژگی ها که در نمونه های بالینی مطرح شده در بخش سوم کتاب نیز به چشم می خورند، عبارتند از:

۱٫CBPT کودک را از طریق بازی در فرآیند درمان مشارکت می دهد: زمانی که کودک نقش مشارکت کننده ای فعال را در درمان ایفا می کند درمان گر کمتر با مشکلاتی مثل مقاومت یا عدم پذیرش مواجه می شود. به علاوه درمان گر می تواند به جای صحبت کردن با والدین یا سایر بزرگسالان مهم، مستقیما با خود کودک کارکند. به طور مثال شرح حال کودکی که در فصل ۵ مطرح شده است، نحوه مقابله با مقاومت را در بافت بازی نشان می دهد.

2. CBPT بر افکار، احساسات، تخیلات و محیط کودک تمرکز دارد: در بازی درمانی شناختی _ رفتاری این امکان وجود دارد که بر ترکیبی از عوامل موقعیتی ویژه ( مثل فوبی، بی اختیاری مدفوع ) و احساسات کودک در مورد مشکل ( مثل خشم، ناراحتی) تمرکز کرد. البته این تمرکز به صورت انحصاری بر افکار، احساسات، موقعیت یا شرایط محیطی معطوف نمی شود. به طور مثال در درمان یک کودک مبتلا به گنگی انتخابی بر احساس و ادراک وی از موقعیتش و هم چنین علائم سکوتش تاکید می شود.
3. CBPT راهکار یا راهکارهایی برای رشد افکار و رفتارهای سازگارانه تر فراهم می کند: راهکارهای جدید از طریق CBPT به کودک آموزش داده می شود تا با موقعیت ها و احساسات خود بهتر کنار بیاید. اگر CBPT به طور موفقیت آمیزی اجرا شود، کودک می تواند روش های ناسازگارانه مقابله را با رویکردهای سازگارانه جایگزین کند. یک مثال در این رابطه، راهکار شناختی برای جایگزینی افکار ناسازگارانه با خودگویی های مثبت است. یادگیری مهارت های مقابله ای سازگارانه در تمام موارد کاربرد CBPT مورد تاکید قرار گرفته است و به وفور از طریق الگوگیری در رابطه با خودگویی های مثبت به کمک اسباب بازی و پاپت آموزش داده می شود. در موقعیت های بالینی، پاپت، شرایطی مشابه وضعیت کودک را نشان می دهد و سپس راهکارهای مقابله ای سازگارانه را مطرح می کند و برای آموزش بیان کلامی احساسات به کودک نقش الگو را ایفا می نماید.

۴٫CBPT ساختاریافته، رهنمودی و هدف مند است: درمان گر به همراه کودک و خانواده اش اهداف را تعیین می نماید و به کودک کمک می کند تا به این اهداف دست یابد. حرکت به سمت این اهداف بخش بسیار مهمی از CBPT می باشد و در خلال مثال هایی که در این کتاب مطرح شده اند به وضوح دیده می شود.

5. CBPT در برگیرنده فنون تجربی اثبات شده می باشد: از آن جا که CBPT به شدت بر اساس رویکردهای شناختی و رفتاری قرار دارد، هرجا ممکن است از مداخلات تجربی کمک می گیرد. یکی از پرکاربردترین، مستندترین و احتمالا قدرتمند ترین فنون در این رویکرد، الگوگیری ( به وسیله درمان گر و با استفاده از پاپت و اسباب بازی ها) است ( بندورا ۱۹۷۷) . این فن بنیادی، بخش عمده ای از CBPT است، زیرا نیاز به عینیت و ابزارهای غیرکلامی به ویژه برای کودکان پیش دبستانی را برآورده می سازد.

۶٫CBPT فرصتی را برای آزمایش تجربی درمان فراهم می کند: اهمیت استفاده از فنونی که قابل ارزیابی هستند را نباید دست کم گرفت. نظر پاول ( ۱۹۶۷) مبنی بر این که « چه درمانی و توسط چه کسی برای این فرد با مشکل خاص وتحت چه شرایطی موثرترین درمان است؟» درحال حاضر سوال نهایی در بررسی نتایج پژوهش های روان درمانی می باشد. بازی درمانی شناختی رفتاری، شرایطی را برای مطالعه تاثیرات خاص مداخلات تعریف شده بر مشکلات مشخص شده فراهم می کند.

شباهت ها

با وجود این که CBPT با بازی درمانی سنتی بسیار متفاوت است اما بسیاری از فرض های زیربنایی مداخلات سنتی را نیز در بر می گیرد. البته در برخی موارد نیز این رویکرد فرضیاتی را می پذیرد که مخالفت مداخلات سنتی هستند. بهتر است قبل از بحث از بحث در رابطه با تفاوت های بین CBPT و درمان های سنتی، به شباهت های میان این رویکرد ها پرداخته شود. خلاصه ای از این شباهت ها در جدول آمده

رابطه درمانی

ایجاد یک رابطه درمانی مثبت در روان درمانی بسیار حیاتی است و به نظر می رسد که مهم ترین عامل پیش بینی کننده برای نتایج خوب درمان است ( برادی و همکاران ۱۹۸۰، راجرز و همکاران ۱۹۶۸). در بازی درمانی نیز همانند سایر رویکردها، درمان گر می کوشد تا رابطه درمانی مثبتی با کودک برقرار کند. بازی درمانی روان تحلیلی به خصوص به شکلی که توسط آنا فروید ( ۱۹۲۸) عمدتا تحت تاثیر مکتب راجرزی قرار گرفت و معتقد بود که درمان گر باید یک رابطه گرم و دوستانه با کودک برقرار کند و هرچه زودتر ارتباط خوبی را به وجود آورد. در CBPT نیز رابطه درمانی از اهمیت بالایی برخوردار است، درمان گر به منظور اثربخشی درمان، با کودک ارتباط برقرار می کند، او را در درمان مشارکت می دهد و اعتمادش را جلب می نماید.

بازی به عنوان وسیله برقراری ارتباط

در بازی درمانی، بازی نه فقط واسطه ای برای درمان است بلکه وسیله ای است که از طریق آن کودک و درمان گر با هم ارتباط برقرار می کند. مشاهده بازی کودکان به درمان گر کمک می کند تا افکار، احساسات و چشم انداز کودک از دنیا را بفهمد. بازی، کاربردهای بسیار زیادی دارد: به طور مثال پنجره ای است که از طریق آن متوجه می شویم کودک چگونه خود و دیگران را می بیند، چگونه با درمان گر ارتباط برقرار می نماید، چطور با مسائل و مشکلاتش مقابله می کند و چگونه دنیای اطراف خود را درک می کنند. کودک تعارضات و تخیلات خود را وارد درمان می کند و هر قدر توانایی او برای کلامی کردن این مسائل کمتر باشد، نقش بازی در این زمینه پررنگ تر می شود. تمامی مکاتب فکری بازی درمانی، بازی را ابزاری جهت فراهم کردن اطلاعات درباره کودک می دانند.

جدول ۳-۱

بازی درمانی شناختی رفتاری در برابر بازی درمانی سنتی

شباهت ها

• رابطه درمانی: برقراری تماس با کودک، مشارکت کودک در درمان و جلب اعتماد وی.
• برقراری ارتباط از طریق بازی: بازی ابراز درمان و هم چنین وسیله ای است که با ان کودک و درمان گر با هم ارتباط برقرار می کنند.
• درمان به عنوان یک مکان امن: بازی درمانی به کودک احساس امنیت و مصونیت می دهد.
• به دست آوردن نشانه هایی برای درک کودک: درک نگاه کودک به خود و دیگران، تعارضات و تخیلات وی و رویکردهای حل مسئله ای که مورد استفاده قرار می دهد.

درمان به عنوان یک مکان امن

بازی درمانی باید برای کودک احساس امنیت و مصونیت فراهم کند. مهم است که کودک بداند جلسه درمانی، محیطی امن برای پرداختن به مشکلاتش می باشد. اگرچه انتقاد و تردید بخشی از دنیای واقعی هستند، تنها زمانی می توانند وارد محیط درمان شوند که کودک این مفاهیم را مطرح کند و بتواند با آن ها به روشی آرامش بخش تر و کمتر تهدید کننده مقابله نماید.

تفاوت ها

همان طور که در فصل ۱ مطرح شد، انواع بسیار زیادی از بازی درمانی وجود دارد درحال حاضر پر کاربردترین اشکال بازی درمانی بر اساس رویکردهای بی رهنمود ( اکسسلاین ۱۹۴۷) و روان تحلیلی ( ا. فروید ۱۹۴۶، ۱۹۲۸، اکسسلاین ۱۹۳۲) هستند.مقایسه CBPT با تمام انواع بازی درمانی ها فراتر از حوزه این کتاب است. از آن جا که رویکردهای بی رهنمود و روان تحلیلی در ادبیات پژوهشی و موقعیت های بالینی بیش ترین توجه را به خود جلب کرده اند، به بررسی تفاوت های میان این رویکرد ها و CBPT بسنده می شود.

بریده ای از کتاب بازی درمانی شناختی رفتاری

نویسنده: سوزان ام نل

مترجمان: دکتر اسما عاقبتی- دکتر فرهاد چنگیزی – زهرا گله – سارا مرادی

انتشارات: پرنده

لطفا جهت دریافت خدمات روان شناسی و مشاوره با شماره های ۰۹۰۱۰۱۳۴۶۸۴ و ۰۲۱۸۶۰۱۵۵۹۱ تماس حاصل فرمایید.